توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی

کلان شهر تهران با جمعیتی بالغ بر 10 میلیون نفر سیستم حمل و نقل ناقصی دارد. مشکلات این سیستم چنان بر شبکه تردد فشار آورده است که در بسیاری از ساعات روز و یا روزهای هفته عملاً زندگی در شهر را مختل کرده است. یکی از راه حل های فائق آمدن بر این مشکل عظیم و تحقق حمل و نقل پایدار شهری، ایجاد شبکه حمل ونقل ریلی زیرزمینی شهری (مترو) است. شهر تهران چند سالی است که از این شبکه بهره می برد و در حال حاضر چند خط با بیش از ده ها ایستگاه در حال احداث است. علی رغم عدم تکمیل و بهره برداری از تمام خطوط مترو شهری تهران، این وسیله به عنوان حمل و نقلی کارامد در میان سایر وسایل حمل و نقل عمومی، مورد استفاده قرار می گیرد و رضایت اغلب استفاده کنندگان خود را فراهم آورده است. الگوی توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی1 یکی از الگوهای توسعه شهری است که بر محوریت حمل و نقل عمومی استوار است و شامل بسیاری از ویژگی های نو شهرسازی و رشد هوشمندانه است. این رویکرد ضمن دربرداشتن اصول توسعه شهری مطلوب از دید شهرسازی، به لحاظ زیست محیطی، تحقق رویکرد عدالت اجتماعی، نیل به توسعه پایدار و اصول حمل و نقل پایدار بسیار مطلوب و مناسب است. این الگو، توسعه مناسب کاربری زمین حول محور حمل و نقل را مورد توجه قرار می دهد. توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی از ابعاد مختلف دارای مزایای متعدد است. از جمله تحقق توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی می تواند، ضمن ایجاد محلات با دسترسی مناسب، اختلاط مناسب کاربری و تراکم بالا، کیفیت زندگی در محلات را بهبود بخشد. امروزه این رویکرد در بسیاری از شهرها در سراسر جهان مورد استفاده قرار می گیرد. توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی با محوریت مترو نمونه ای مناسب از این توسعه است. علی رغم وجود پتانسیل های این توسعه و امکان بهره مندی از مزایای آن مانند انسان محور بودن، توجه به مسیرهای پیاده و کاربری های مختلط و ...، شهر تهران نتوانسته است از مسیرهای ترانزیتی حمل و نقل عمومی برای نیل به چنین رویکردی در توسعه استفاده کند. بدین ترتیب وجود مترو در محلات شهری تهران نه تنها نتوانسته در ایجاد محلات جذاب، انسان محور و مبتنی بر رویکرد توسعه پایدار عمل نماید، بلکه مشکلات ترافیکی و اجتماعی فراوانی را نیز بر محلات تحمیل نموده است. این مقاله بر آن است تعریف مناسبی از توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی و ویژگی ها و تأثیرات آن را ارائه دهد و در ادامه پتانسیل های بهره مندی از این نوع توسعه در شهر تهران را مورد بررسی قرار دهد. از آنجا که احداث خطوط مترو در راستای تحقق این الگو بوده است، سیستم مترو به عنوان توسعه نقطه ای بر محدوده های بلافصل آنها تأثیرگذار بوده است که این تأثیرات می تواند منفی و مثبت باشد-